چگونه درس بخوانیم؟

یکی از پرسش‌هایی که این روزها بیش‌تر دانش‌آموزان از خود می‌پرسند، این است که چگونه باید درس بخوانند تا هم بهتر متوجه مطالب درسی شوند و هم نمره‌های بهتری کسب کنند. به طور طبیعی هر دانش‌آموزی به این پرسش پاسخ متفاوتی می‌دهد.

عده‌ای شب‌ها که محیط اطراف ساکت‌تر است مطالعه می‌کنند، عده‌ای با دوستان خود درس می‌خوانند، تعدادی صبح‌ها که مغز، آمادگی بیش‌تری دارد، زودتر از خواب بیدار می‌شوند و درس می‌خوانند و... . ممکن است شما هم یکی از دانش‌آموزانی باشید که نه‌تنها روش‌های یادشده، بلکه دیگر روش‌های مطالعه را نیز امتحان کرده باشید؛ ولی باز نتیجه‌ی دلخواه خود را از مطالعه نگرفته باشید. در این‌جا قصد نداریم تا شما را با روش مطالعه‌ی خاصی آشنا کنیم؛ بلکه هدفمان این است که روش‌هایی را به شما بیاموزیم تا بتوانید با استفاده از آن‌ها بهره‌وری مطالعه‌ی خود را افزایش دهید.

دانش‌آموزان در طول سال‌های تحصیلی خود ممکن است به درس‌های خاصی علاقه‌مند باشند و در همین حال علاقه‌ای به مطالعه‌ی برخی از کتاب‌های درسی خود نداشته باشند. مثلاً دانش‌آموزی ممکن است به فیزیک، ریاضی، تاریخ، زیست‌شناسی و... علاقه نداشته باشد؛ ولی مسئله این است که به هر حال باید برای ورود به مدارج تحصیلی بالاتر در آن درس نمره‌ی قبولی بگیرد. دانش‌آموزان به طور معمول هنگامی که سر کلاسی حاضر می‌شوند که علاقه‌ای به مطالب آن ندارند، مدام به ساعت خود نگاه می‌کنند و دوست دارند زودتر زمان بگذرد. ممکن است خود شما نیز چنین احساسی را تجربه کرده باشید؛ ولی پرسش این است که آیا راهی برای غلبه بر این مشکل وجود دارد.

پیش از ورود به کلاس مطالعه کنید

برای هر مشکلی راه‌حلی وجود دارد و یکی از روش‌هایی که می‌توانید با کمک آن درس‌هایی را که به آن‌ها علاقه ندارید با تمایل بیش‌تری مطالعه کنید، این است که پیش از حضور در کلاس، نگاهی به کتاب انداخته و بکوشید اطلاعاتی درباره‌ی موضوع مورد نظر جمع‌آوری کنید.

اهمیت مطالعه‌ی پیش از حضور در کلاس (چه درس‌های مورد علاقه و چه درس‌هایی که تمایلی به آن‌ها ندارید) این است که هر چه اطلاعات اولیه و دانسته‌های شما درباره‌ی یک موضوع درسی بیش‌تر باشد، خودبه‌خود کشش بیش‌تری در شما برای فراگیری آن به وجود خواهد آمد. شاید تا به حال به این موضوع فکر کرده باشید که چرا دبیران و استادان شما این‌قدر به شما تأکید می‌کنند که پیش از ورود به کلاس، مطالعه‌ی سطحی و اجمالی و سریعی بر آن‌چه قرار است تدریس شود داشته باشید. علت این تأکید بیش‌تر به خاطر تأثیر اطلاعات اولیه است. با دانستن اطلاعات اولیه، شوق یادگیری و تمرکز حواس شما در کلاس بیش‌تر شده و مطالب را بهتر درک می‌کنید. اگر باور ندارید امتحان کنید تا خودتان تجربه کنید.

از خود پرسش کنید

در مطالعه‌ی اولیه هدف شما گرفتن اطلاعات ابتدایی و کنجکاو کردن ذهن با گرفتن اطلاعات ساده و کم‌حجم مقدماتی است؛ ولی روش دیگری که می‌توانید از آن برای افزایش میزان بازدهی و به خاطر سپردن بیش‌تر مطالب استفاده کنید، پرسش کردن قبل، هنگام و پس از مطالعه است. با کتاب شوخی کنید. تعدادی از دانش‌آموزان هنگامی که تلویزیون تماشا می‌کنند یا با دوستان خود صحبت می‌کنند همیشه خوشحال‌اند؛ ولی هنگامی که صحبت از کتاب و مطالعه می‌شود جدی و اخمو می‌شوند. در روان‌شناسی حافظه و یادگیری گفته می‌شود: مطالبی که بار هیجانی بیش‌تری دارند، بیش‌تر در حافظه می‌مانند و بهتر به خاطر آورده می‌شوند؛ زیرا هیجان، علاقه، تمرکز و ورود مطلب به حافظه را موجب می‌شود. برای نمونه از شما پرسیده می‌شود که آیا همسایه‌ی ۸ سال پیش خود را به خاطر می‌آورید؟ شما می‌گویید نه، از شما می‌پرسند همان که ۲ بچه داشت، شما می‌گویید نه به خاطر نمی‌آورم، همان که پدرش فروشنده‌ی لباس بود و شما باز هم به خاطر نمی‌آورید. به شما می‌گویند: همان که خانه‌شان آتش گرفت. یک مرتبه همه چیز در ذهنتان زنده می‌شود؛ زیرا آتش گرفتن بار هیجانی مؤثری داشته است. اگرچه آتش گرفتن، یک هیجان منفی در شما ایجاد کرده بود، ولی در هر حال هیجان‌انگیز بود و همین هیجان باعث می‌شود که شما خاطره‌ی آن آتش‌سوزی را به‌خوبی به خاطر بسپارید. به همین ترتیب شما می‌توانید برای این‌که مطالب درسی را بهتر و بیش‌تر به خاطر بسپارید با کتاب ارتباط عاطفی و احساسی برقرار کنید.

یکی از بهترین روش‌هایی که می‌توانید به همین منظور از آن استفاده کنید، این است که با کتاب شوخی کنید. این موضوع به علاقه و تمرکز شما کمک زیادی می‌کند. هر چه می‌توانید به سخت‌ترین مطالب کتاب بار هیجانی مثبتی بدهید و آن را بخوانید. اگر بخواهید می‌توانید با زبان خوشایند خودتان با همه‌ی مفاهیم کتاب شوخی کنید. مثلاً هنگامی که قسمتی از کتاب (درسی یا غیر درسی) برای‌تان خیلی جالب بود، در حاشیه‌ی آن بنویسید: "چه جالب". اگر برای‌تان تعجب‌آور بود، علامت تعجب بگذارید یا اگر پرسش‌برانگیز بود، علامت پرسش بگذارید. یک دانش‌آموز فعال به این ترتیب می‌تواند با کتاب درگیر شود و عقاید و عواطف خود را به شکلی با نوشتن اعلام کند. شما می‌توانید با پرسش، ذهن خود را هدفدار کنید. اشتباهی که دانش‌آموزان به طور معمول مرتکب می‌شوند، این است که تعدادی پرسش‌های حافظه‌ای کم‌ارزش از خود می‌پرسند. مثلاً بوعلی سینا در چه تاریخی متولد شد؟ جنگ جهانی دوم در چه تاریخی شروع شد یا هیمالیا کجاست؟ پرسش‌هایی از این قبیل کم‌ارزش‌ترین پرسش‌هایی است که می‌توانید از خود بپرسید، ولی برای به خاطر سپردن بیش‌تر مطالب باید از پرسش‌های کاربردی، تحلیلی و ترکیبی استفاده کنید. پرسش‌های کاربردی جالب‌ترین نوع پرسش‌ها هستند و همان‌طور که از نامشان برمی‌آید می‌خواهند مطالب علمی را به مسائل روزمره ربط دهند و آن‌ها را در عمل بسنجند. مثلاً تشویق، بلافاصله پس از یک عمل خوب چه نقشی در شکل‌گیری شخصیت مثبت کودک دارد؟ پرسش‌های تحلیلی پرسش‌هایی هستند که در آن مطالعه‌کننده قدم‌های منطقی یک شخص یا تغییر و تحول یک شیء یا وضعیت را از نقطه‌ی شروع تا پایان بررسی می‌کند. مثلاً آنتونی رابینز، روان‌شناس معروف، چگونه با همه‌ی ناکامی‌ها، زندگی خود را دگرگون کرد؟ پرسش‌های ترکیبی پرسش‌هایی هستند که از پرسش‌های تحلیلی قوی‌ترند و به پرسش‌های خلاق معروف‌اند. در این پرسش‌ها شما می‌توانید با کنار هم قرار دادن اطلاعات، ایده‌ها و اندیشه‌های گذشته به طرح اندیشه‌های نو دست بزنید و آن را پرسشی کنید. مثلاً تناسب مسکن و جمعیت را در ۲۰ سال آینده‌ی ایران چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ باید به خاطر داشته باشید که این پرسش‌ها را خواننده مطرح می‌کند و خود نیز به آن‌ها پاسخ می‌دهد؛ پس هرچه پرسش‌های قوی‌تری طرح شوند، تمرکز و علاقه‌ی بیش‌تری نیز در شما ایجاد می‌شود. تنها به پرسش‌های طرح‌‌شده در کتاب اکتفا نکنید؛ بکوشید خودتان پرسش‌های زیادی را به ترتیبی که گفته شد طرح کنید؛ زیرا در این صورت بیش‌تر به پاسخ‌گویی علاقه‌مند می‌شوید.

در کلاس یادداشت‌برداری کنید

معلمان بارها در طول سال‌های تحصیلی به دانش‌آموزان می‌گویند که باید در کلاس شنونده‌ی فعال باشند؛ ولی مفهوم این عبارت چیست؟ یعنی باید چگونه باشیم؟ شنونده‌ی فعال چه خصوصیات و ویژگی‌هایی دارد؟

بهترین و مؤثرترین راه برای این‌که یک شنونده‌ی فعال باشید این است که یادداشت بردارید. اگر می‌خواهید یک دانش‌آموز موفق شوید حتما از صحبت مدرس یا سخنران، یادداشت‌برداری کنید. در یادداشت‌برداری موفق هیچ وقت نباید جمله‌ای را به طور کامل یادداشت کنید، بلکه باید تنها نکات را به صورت اشاره‌ای و مختصر یادداشت کنید. برای این منظور باید از واژه‌های کلیدی استفاده کنید که چون جرقه‌ای همه‌ی موضوع را به یاد شما می‌آورد. ممکن است بگویید که معلمتان به شما اجازه نمی‌دهد یادداشت‌برداری کنید. حقیقت این است که معلم شما کار درستی انجام می‌دهد؛ زیرا دانش‌آموزان معمولاً به شکل سنتی جمله‌های معلم خود را یادداشت می‌کنند و نوشتن یک جمله از صحبت‌های معلم عملاً شما را از گوش دادن و درک جمله بعدی بازمی‌دارد، ولی در صورتی که تنها نکات را خلاصه‌وار یادداشت کنید، می‌توانید هم‌زمان با تدریس معلم یادداشت کنید و از درک مطالب بعدی هم بازنمانید. شاید فکر کنید که مطالعه به این شکل خیلی وقت می‌برد و از روش سنتی مطالعه‌ی شما طولانی‌تر است؛ اما توجه کنید که شما در این محاسبه، زمان هدررفته و مطالعه‌ی غیر مفید و غیر متمرکز خود را به حساب نیاورده‌اید. شما در روش سنتی مطالعه، وقت زیادی را با حواس‌پرتی‌های متنوع و گوناگون از دست می‌دهید؛ اما با عمل به موارد گفته‌شده هم از هدر رفتن وقت خود جلوگیری کرده‌اید و هم لحظه به لحظه با علاقه و تمرکز حواس بیش‌تری مطالعه می‌کنید و در نتیجه بهتر یاد می‌گیرید.

منبع :کانون